Nguồn gốc Tết Trung Thu và các truyền thuyết dân gian liên quan

Các bạn đã biết về Tết Trung thu, vậy đã bao giờ các bạn biết nguồn gốc xa xưa của ngày tết này chưa? Hãy cùng Tiểu Thần Tài tìm hiểu sâu hơn nguồn gốc của ngày tết này qua những truyền thuyết văn hóa Trung Quốc xưa nhé.

Thuật ngữ “Tết Trung thu” lần đầu tiên được mô tả trong Châu Lễ . Theo lịch cổ ở Trung Quốc, ngày 15 tháng 8 âm lịch là mùa thu của một năm, và là giữa đến cuối tháng 8 nên được gọi là “Tết Trung thu”.

Nguồn gốc của Tết Trung thu

Tết Trung thu hay còn gọi là Tết trông trăng, Tết Trung thu, Tết Trung thu, Tết tháng tám, Tết đuổi trăng, Tết trông trăng, Tết Nữ nhi hay Tết đoàn tụ, phổ biến trong nhiều dân tộc Trung Hoa và giới văn hóa chữ Hán . Lễ hội văn hóa truyền thống của Trung Quốc là vào ngày 15 tháng 8 âm lịch, cũng diễn ra vào giữa mùa thu nên có tên gọi khác là Tết Trung thu vào ngày 16 tháng 8.

Tết Trung Thu có nguồn gốc từ thời nhà Đường và thịnh hành vào thời nhà Tống, đến thời nhà Minh và nhà Thanh, nó còn được gọi là Tết đoàn viên và trở thành một trong những lễ hội truyền thống quan trọng ở Trung Quốc. Bị ảnh hưởng bởi văn hóa của dân tộc Trung Hoa, Tết Trung thu còn là ngày lễ quốc gia của một số nước Đông Nam Á và Đông Bắc Á, đặc biệt là đối với người Hoa và Hoa kiều sinh sống tại địa phương. 

Kể từ năm 2008, Tết Trung thu đã được liệt vào danh sách những ngày lễ hợp pháp ở Trung Quốc. Trung Quốc rất coi trọng việc bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể, ngày 20 tháng 5 năm 2006, lễ hội truyền thống này đã được Tổng Văn phòng Quốc vụ viện phê duyệt đưa vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đợt đầu tiên.

Văn hóa dân gian Tết Trung thu

Hằng Nga bay lên mặt trăng

Theo truyền thuyết dân gian, Hằng Nga vốn là vợ của Hậu Nghệ. Một hôm, Hậu Nghệ đến núi Côn Lôn thăm bạn, trên đường tình cờ gặp được Vương mẫu nương nương đi ngang qua, bèn xin Vương mẫu thuốc trường sinh bất tử. Nghe nói, uống thuốc này vào, sẽ lập tức được bay lên trời thành tiên. Nhưng Hậu Nghệ không nỡ rời xa vợ hiền, đành tạm thời đưa thuốc bất tử cho Hằng Nga cất giữ. Hằng Nga cất thuốc vào hộp đựng gương lược của mình, không ngờ đã bị Bồng Mông nhìn thấy.

Ba ngày sau, Hậu Nghệ dẫn học trò ra ngoài săn bắn, Bồng Mông với tâm địa xấu xa đã giả vờ lâm bệnh, xin ở lại. Đợi Hậu Nghệ dẫn các học trò đi không lâu, Bồng Mông tay cầm bảo kiếm, đột nhập vào hậu viện, ép Hằng Nga phải đưa ra thuốc bất tử. Hằng Nga biết mình không phải là đối thủ của Bồng Mông, trong lúc nguy cấp đã vội vàng mở hộp gương lược, lấy thuốc bất tử ra và uống hết. Hằng Nga uống thuốc xong, thấy người bỗng nhẹ rời khỏi mặt đất, hướng về cửa sổ và bay lên trời. Nhưng do Hằng Nga còn nhớ chồng, nên chỉ bay đến mặt trăng là nơi gần với nhân gian nhất rồi trở thành tiên.

Tối hôm đó, khi Hậu Nghệ về đến nhà, các thị nữ vừa khóc vừa kể lại câu chuyện xảy ra lúc sáng. Hậu Nghệ vừa lo vừa giận, đã rút kiếm tìm giết nghịch đồ, nhưng Bồng Mông đã trốn đi từ lâu. Hậu Nghệ nổi giận nhưng chỉ biết vỗ ngực giậm chân kêu khóc. Trong lúc đau khổ, Hậu Nghệ đã ngửa cổ lên trời đêm gọi tên vợ hiền. Khi đó, anh kinh ngạc phát hiện ra, trăng hôm nay đặc biệt sáng ngời, mà còn có thêm một bóng người cử động trông giống Hằng Nga. Hậu Nghệ vội sai người đến hậu hoa viên nơi Hằng Nga yêu thích, lập bàn hương án, đặt lên đó những món ăn và trái cây mà bình thường Hằng Nga thích ăn nhất, để tế Hằng Nga nơi cung trăng đang nhớ đến mình.

Sau khi mọi người nghe tin Hằng Nga lên cung trăng thành tiên nữ, đều đã lần lượt bày hương án dưới ánh trăng, cầu xin Hằng Nga tốt bụng ban cho may mắn và bình an. Từ đó, phong tục “bái nguyệt” vào tết trung thu được truyền đi trong dân gian.

Ngô Cương Nguyệt Quế

Cây nguyệt quế trước cung điện Quảng Sơn trên cung trăng nghe đồn là mọc um tùm, cao hơn 500 thước, phía dưới thường có một người đang thu hoạch, nhưng mỗi lần chặt xong là chỗ bị chặt lại đóng kín. Hàng ngàn năm nay, cây nguyệt quế không thể bị đốn hạ. Nghe nói tên đầy đủ của người đốn cây này là Ngô Cương, quê ở Tây Hà  đời nhà Hán, từng theo thần đi tu, đến thế giới bất tử nhưng đã phạm sai lầm, thần giáng xuống cung trăng làm việc khổ sai.

Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương và cuộc nổi dậy làm bánh trung thu

Tục ăn bánh trung thu trong Tết Trung thu bắt nguồn từ thời nhà Nguyên. Vào thời điểm đó, nhiều người dân Trung Quốc không chịu nổi sự cai trị tàn ác của các giai cấp bóc lột nhà Nguyên, họ đã nổi dậy chống lại nhà Nguyên. 

Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương phối hợp với các lực lượng kháng chiến từ mọi tầng lớp xã hội để chuẩn bị trước cuộc khởi nghĩa nông dân. Tuy nhiên, binh lính chính phủ đã tìm kiếm rất chặt chẽ và rất khó để truyền thông tin. Tham mưu Lưu Bá Ôn nghĩ ra chiến lược và chỉ thị cho thuộc hạ giấu tờ giấy nhỏ có ghi “Cuộc nổi dậy đêm 15 tháng 8” trong bánh nướng, rồi sai người truyền cho nghĩa quân ở nhiều nơi, dặn họ phải hưởng ứng cuộc khởi nghĩa vào đêm 15 tháng 8. Vào ngày nông dân khởi nghĩa, các tầng lớp nhân dân nổi dậy cùng nhau hưởng ứng, người nổi dậy như một tia lửa.

Không lâu sau, Từ Đạt chiếm đóng thủ đô , và cuộc khởi nghĩa nông dân đã thành công. Khi biết thông tin, Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương phấn khởi đến mức vội vàng truyền khẩu để toàn thể cán bộ, chiến sĩ cùng chung vui với nhân dân trong dịp Tết Trung thu sắp tới, đồng thời dùng món “Bánh trung thu” được truyền thông mật khi tòng quân như một món quà giải hạn. Ban cho triều thần. Từ đó, “Bánh Trung thu dẻo” ngày càng được làm chi tiết hơn, nhiều chủng loại hơn, đóng thành đĩa và trở thành những món quà thượng hạng. Sau Tết Trung thu, tục ăn bánh Trung thu lan rộng trong dân gian.

Thỏ ngọc giã thuốc

Tại Trung Quốc, truyền thuyết về loài Thỏ Ngọc bắt nguồn từ thời kỳ Chiến quốc. Theo đó, Thỏ Ngọc là người bạn luôn đồng hành bên nàng Hằng Nga và thường dùng cái chày để giã thuốc trường sinh và trông coi cung trăng.

Truyền thuyết này cũng phổ biến tại Nhật Bản và Triều Tiên. Tuy nhiên, phiên bản Thỏ Ngọc lại giã gạo làm bánh chứ không giã thuốc trường sinh. Cùng với truyền thuyết về Thỏ Ngọc, xuất hiện quan niệm rằng hàng năm, mọi người trên thế gian có thể nhìn thấy Thỏ Ngọc trong ngày trăng tròn và sáng nhất năm, ngày Rằm tháng Tám Âm lịch. Ở Việt Nam, thỏ không phải là loài vật quen thuộc và hình tượng con thỏ trong 12 con giáp cũng được thay thế bằng con mèo, hình tượng Thỏ Ngọc không có sức ảnh hưởng quá lớn trong văn hóa Việt.

Ăn bánh trung thu

Thuật ngữ “Bánh trung thu” xuất hiện lần đầu tiên trong tác phẩm “Mông Lương Lục” của Ngô Tự Mục thời Nam Tống. Vào thời điểm đó, nó chỉ là một loại thực phẩm có hình dạng giống như bánh Linghua. Sau đó, mọi người dần dần kết hợp việc ngắm trăng Tết Trung thu với hương vị của những chiếc bánh Trung thu, như một biểu tượng của sự sum họp gia đình.

Ở Trung Quốc, trên mặt bánh trung thu thường in những chữ mang thông điệp tốt lành (như “song hỷ”, “cát tường”), hay tên của cơ sở sản xuất. Bên cạnh đó là biểu tượng của Mặt Trăng, Hằng Nga, Thỏ Ngọc, hình hoa lá, như là sự trang trí bổ sung.

Bánh trung thu hiện đại phần lớn là sự cách tân kiểu dáng là nguyên liệu của nhân bánh. Nếu như truyền thống làm nhân bánh bằng trứng muối thì bây giờ nó có thể là đậu xanh, khoai môn, jambon, các hương liệu như: cà phê, sô-cô-la, các loại trái cây v.v. Thập kỷ 1980 xuất hiện các kiểu bánh trung thu được làm lạnh (bánh dẻo lạnh). Những năm gần đây còn xuất hiện loại bánh trung thu dành cho người ăn kiêng (bánh trung thu chay).

Hiện nay tại Việt Nam không khó để tìm thấy nhưng loại bánh Trung Thu Trung Quốc từ bình dân đến cao cấp, chính vì thế đây cũng là lựa chọn mới mẻ và khá ổn hiện nay cho mọi người trong mùa Trung Thu bên cạnh các loại bánh Trung Thu truyền thống của Việt Nam.